Een Antwerpse onderzoeksrechter waarschuwt maandag in een felle open brief dat we evolueren naar een narcostaat en dat een sterke, georganiseerde dreiging onze instellingen ondermijnt. De onderzoeksrechter, die zelf meerdere maanden moest onderduiken in een safehouse, pleit voor een “masterplan” zodat justitie in ons land veilig kan werken. Justitieminister Annelies Verlinden (CD&V) noemt de bedreigingen “ernstig en verontrustend” en somt enkele maatregelen op. Het is de vraag of die snel iets kunnen betekenen.

“Wat zich vandaag in ons ressort en daarbuiten afspeelt, is geen klassiek misdaadvraagstuk meer. We staan voor een georganiseerde dreiging die onze instellingen ondermijnt”, schrijft de onderzoeksrechter in de open brief. “Uitgebreide maffieuze structuren hebben zich verankerd, worden een parallelle macht die niet alleen de politie uitdaagt, maar ook het gerecht. De gevolgen zijn ernstig: evolueren we naar een narcostaat? No way denkt u? Overdreven? Volgens onze drugscommissaris is die evolutie ingezet. Mijn collega’s en ik delen dat aanvoelen.”

In de brief, die is gericht aan de leden van de commissie Justitie en kadert in de ‘vijf voor twaalf’ actie waarmee de magistratuur sinds mei aandacht vraagt voor de groeiende druk op justitie, wijst de auteur erop dat een narcostaat wordt getypeerd door een illegale economie, corruptie en geweld. Check, check, check, zo blijkt. De onderzoeksrechter haalt voor al die elementen concrete voorbeelden aan.

Criminele netwerken

Geweld en corruptie door criminele netwerken escaleren steeds meer. “Het Sky-onderzoek heeft een parallelle economie in onze haven in beeld gebracht, een miljardeneconomie die buiten de officiële kanalen om opereert”, zo klinkt het. “In onze onderzoeken stoten we op witwascircuits en in het straatbeeld zijn deze zichtbaar. Zwart geld vindt zijn weg naar de vastgoedsector en stuwt de prijzen voor de gewone burger de hoogte in.”

Ze schetst een zorgwekkend beeld van intimidatie en aanslagen, waaronder de bekende dodelijke schietpartij waarbij de 11-jarige Firdaous omkwam. “Een aanslag op een woning met een bom of met oorlogswapens, een homejacking of ontvoering zijn heel eenvoudig te bestellen online. Je hoeft er zelfs niet voor op het darkweb te gaan, een snapchataccount volstaat. Bovendien is het niet eens duur, vaak zijn enkele honderden euro’s genoeg.”

Corruptie en criminele praktijken blijven een groot probleem in de haven en daarbuiten. Criminele organisaties kopen medewerkers om of zetten hen onder druk. “In de onderzoeken die ik de afgelopen jaren heb geleid, hebben we arrestaties verricht van mensen in sleutelfuncties: havenmedewerkers, douanepersoneel, politieagenten, loketbedienden van verschillende steden en gemeenten, en helaas ook medewerkers van justitie, zowel in gevangenissen als in dit gebouw (verwijzend naar het Justitiepaleis in Antwerpen, red.).”

‘It just comes with the job’, lijkt mijn overheid te zeggen.Open brief van onderzoeksrechter

Intimidatie en bedreiging

Verder wijst de auteur erop dat justitie wordt geïntimideerd en daarin weinig steun krijgt van de overheid. Weinig tot niets.

“Meerdere onderzoeksrechters hebben gedurende langere periodes onder permanente politiebescherming moeten leven door een imminente, tastbare dreiging naar hun persoon, hun gezin en hun woonst. Zelf bracht ik vier maanden door in een safehouse”, klinkt het. “In die omstandigheden is er geen overheid die ons contacteert, die actief een aanbod doet ter ondersteuning, er is geen compensatie, geen opvang voor familie en collega’s, geen verzekering voor alle schade. En daarna pik je de draad terug op als voorheen. ‘It just comes with the job’, lijkt mijn overheid te zeggen.”

“De rechtsstaat is geen abstract begrip”, klinkt het ook. “Zij bestaat uit mensen — magistraten, politiemensen, cipiers — die hun werk doen met overtuiging, maar die recht hebben op een overheid die hen ondersteunt.”

Niet toegeven aan intimidatie

De onderzoeksrechter zegt uit engagement niet te willen toegeven aan de intimidatie. “Als de rechterlijke macht gebrekkig begint te functioneren, is dat een gevaarlijke aantasting van onze democratie”, aldus de auteur. “En dat is niet denkbeeldig: het wordt nu al moeilijker om rechters te vinden die in dergelijke zaken willen vonnissen – er wordt vaak op de man in plaats van op de bal gespeeld, bijvoorbeeld soms via wrakingsverzoeken. Collega’s laten zich vervangen voor zaken waarin de dreiging duidelijk aanwezig is.”

“Hoe lang gaat het duren vooraleer een collega zich voor zijn eigen veiligheid genoodzaakt ziet een procedurefout uit de hoed te toveren om zijn handtekening niet onder een veroordeling te moeten zetten?”

“Dit vraagt een masterplan”

Er is nood aan een beleid zodat justitie veilig verder kan werken, zo is de boodschap. “Dit vraagt een masterplan, een duurzame strategie.” In afwachting daarvan zijn er enkele concrete maatregelen die op korte termijn en met een beperkte kostprijs genomen kunnen worden. Het gaat onder meer om wetgeving die toelaat anoniem te werken, een vast aanspreekpunt binnen Binnenlandse Zaken en Justitie voor bedreigde magistraten, en het afschermen van adressen van magistraten in databanken als het Rijksregister.

Zelfs de grootschalige invoer van cocaïne wordt vanuit de gevangenis gecoördineerd.Open brief van onderzoeksrechter

Communicatie vanuit de gevangenissen

Tot slot vraagt de auteur ook om de communicatie vanuit gevangenissen dringend aan te pakken. “De gevolgen van het gebruik van gsm-toestellen in de gevangenis lijken ernstig te worden onderschat. Nagenoeg alle gedetineerden blijken er gebruik van te kunnen maken, en in nagenoeg alle toestellen die in beslag worden genomen en uitgelezen worden stoten we op nieuwe of verdergezette misdrijven.”

De gevolgen van deze ongecontroleerde communicatie zijn verontrustend: “Bedreigingen kunnen niet geneutraliseerd worden, aanslagen worden niet voorkomen, onze onderzoeken worden ondermijnd doordat kopieën van dossiers worden doorgestuurd naar Dubai en Turkije. Zelfs de grootschalige invoer van cocaïne wordt vanuit de gevangenis gecoördineerd.”

De vraag is niet of de rechtsstaat bedreigd wordt — dat is hij al. De vraag is hoe onze staat zichzelf gaat verdedigen.Open brief van onderzoeksrechter

“Alle inspanningen van politie en justitie ten spijt, slagen we er niet meer in de burgers en onszelf te beschermen”, besluit de briefschrijver. “Wij roepen u op om van deze strijd een structurele prioriteit te maken. Niet tijdelijk, niet projectmatig, maar duurzaam en systemisch. Want de vraag is niet of de rechtsstaat bedreigd wordt — dat is hij al. De vraag is hoe onze staat zichzelf gaat verdedigen.”

“Onaanvaardbaar”

Minister van Justitie Annelies Verlinden (CD&V) noemt de signalen die ze ontvangt over bedreigingen aan het adres van magistraten en gevangenispersoneel “ernstig en verontrustend”. “Deze mensen staan elke dag in de frontlinie van onze rechtsstaat. Dat zij het doelwit worden van criminele netwerken, zelfs vanuit de gevangenis, is onaanvaardbaar”, zegt ze.

De minister zegt enkele concrete maatregelen te nemen. “We versterken de beveiliging van gerechtsgebouwen, verdubbelen het aantal scanstraten aan de toegang en zorgen voor meer politieaanwezigheid. We maken werk van het anonimiseren van persoonsgegevens in gerechtelijke documenten, zodat magistraten en personeel minder blootgesteld worden aan intimidatie.”

Om te vermijden dat criminelen in de gevangenis hun activiteiten voortzetten, “zetten we in op jammers om gsm-verkeer te blokkeren, drugshonden en IT-speurhonden, verscherpte controles en verbeterde detectietechnologie. We investeren ook in meer zwaarbeschermde en beveiligde cellen voor de meest gevaarlijke criminelen, aan wie dan ook een strenger regime zal kunnen worden opgelegd”, aldus de minister.

Verlinden wijst er ook op dat wanneer personen bedreigd worden in de uitoefening van hun functie het Nationaal Crisiscentrum de maatregelen bepaalt. “Ik heb de vraag gesteld om de bestaande procedures tegen het licht te houden en te herevalueren. Dat wordt nauwgezet opgevolgd.”

Lees de volledige brief op de website van de hoven en rechtbanken.