Heeft u soms ook het gevoel dat u een vriendschap hebt opgebouwd met een wereldberoemde artiest of uw favoriete virtuele gesprekspartner ChatGPT? Dan bent u niet alleen. Dergelijke ‘onmogelijke’, eenzijdige relaties zijn de laatste jaren almaar zichtbaarder geworden, en daarom verkoos de Britse Cambridge Dictionary ‘parasocial’ of ‘parasociaal’ tot woord van het jaar.

Een parasociale relatie definieert Cambridge Dictionary als “een band die iemand voelt tussen zichzelf en een beroemd persoon die hij niet kent, een personage in een boek, film, tv-serie, enzovoort, of artificiële intelligentie”. Tekenend daarvoor is de verbondenheid die mensen ervaren met Taylor Swift, meldt het Britse woordenboek in de online aankondiging. “Toen Taylor Swift en Travis Kelce hun verloving aankondigden, voelden veel fans een diepe connectie met de zangeres en de Americanfootballspeler, ook al hadden de meesten hen nog nooit ontmoet.”

Chappell Roan-fans op een concert in Parijs © sopa images

Het Cambridge Dictionary verwijst ook nog naar zangeres Chappell Roan, die een jaar geleden als een ondankbare diva werd afgeschilderd omdat ze op sociale media had gezegd dat ze geen “energie, tijd of aandacht” moet spenderen aan “mensen die ik niet ken, niet vertrouw of die me angst aanjagen”. En dergelijke voorbeelden blijken geen uitzondering. “Miljoenen mensen hebben parasociale relaties”, stelt Colin McIntosh, hoofdredacteur van het Cambridge Dictionary. “En nog meer mensen zijn geïntrigeerd door de opkomst ervan. Dat blijkt ook uit de gegevens: op de website van Cambridge Dictionary is het aantal zoekopdrachten voor ‘parasociaal’ sterk gestegen.”

Televisie, internet en AI

De term dook voor het eerst op in 1956, toen acteurs door de opkomst van televisie hun intrede maakten in huiskamers. Toen al stelden Donald Horton en Richard Wohl, sociologen van de Universiteit van Chicago, vast dat mensen parasociale relaties aangingen met de tv-gezichten. Die connecties kwamen overeen met hoe mensen vriendschappen of familierelaties invullen.

Onder invloed van het internet en artificiële intelligentie heeft de term de academische wereld nu ingeruild voor de dagelijkse realiteit. Sterker nog, de parasociale relaties hebben de begrippen ‘fandom’ en ‘beroemdheid’, en de manier waarop mensen online met elkaar omgaan, opnieuw gedefinieerd. Dat zegt Simone Schnall, professor in de experimentele sociale psychologie aan de Universiteit van Cambridge.

“Nu het vertrouwen in de reguliere en traditionele media afbrokkelt, wenden mensen zich tot individuele persoonlijkheden als autoriteiten”, legt Schnall uit in de aankondiging van Cambridge. “Wanneer ze vele uren besteden aan het consumeren van hun content, ontwikkelen ze parasociale banden en behandelen ze hen meer als goede vrienden, familie of sekteleiders. Wanneer een influencer zoveel volgers heeft, gaan mensen ervan uit dat hij of zij betrouwbaar is.”

Op die manier kan de vaak schadeloze parasociale connectie ook ongezond worden, wanneer fans zich verliezen in obsessief gedrag en extreme vormen van loyaliteit vertonen in een volledig eenzijdige relatie. Misschien wel het meest verregaande voorbeeld dat het Cambridge Dictionary daarbij aanhaalt, is de romantische relatie die mensen ervaren met chatbots als ChatGPT. Veiliger blijft het om gewoon bewondering te tonen voor “sterren als Taylor Swift”, die in de woorden van Schnall “uitzonderlijk goed zijn in wat ze doen”.